Zamek — dwór kapituły krakowskiej

Zamek — perła Pabianic — zbudowany w latach 1565-1571 przez kapitułę krakowską w stylu późnorenesansowym, zwanym także renesansem polskim lub krakowskim. Swoim wyglądem przypomina inne budowle tego okresu, jak np. ratusze w Sandomierzu i Szydłowcu lub Sukiennice w Krakowie.

Zamek jest jednopiętrowy, podpiwniczony, zbudowany z cegły, ale szczegóły wykonane są z kamienia. Wzniesiony na planie kwadratu o wymiarach 13x18 m. Dach niewidoczny, ukryty za attyką. Od strony zachodniej gmachu prostokątna przybudówka mieszcząca schody, zakończone szczytem z attyką. Przy niej od północnej strony dobudowana w XIX w. okrągła wieżyczka. W zachodniej ścianie znajduje się małe okienko strzelnicze. Od strony północnej widoczne dwie potężne szkarpy, przysklepione na wysokości parteru i podtrzymujące wykusze. Piękna attyka nie jest jednoodna ze wszystkich stron: od wschodu i północy ma wnęki arkadowe, a od zachodu i południa wykrój falisty. Okna umieszczone są we wnękach arkadowych. Prawie wszystkie zachowały do dziś kamienne, renesansowe obramowania. Przetrwały na nich cenne pamiątki w kamieniu, małe tarcze herbowe: kapituły krakowskiej i kanonika St. Dąbrowskiego. Na ścianie południowej na belce jednego z okien wykuty napis: "SIC TRASIT GLA MUNDI" (Sic transit gloria mundi — Tak przemija chwała świata).

Rozmieszczenie sal zamkowych pozostało zasadniczo niezmienione od wieków. Na parterze pokoje są sklepione, z lunetami, na piętrze — sufity z I poł. XIX w. W ścianie między małą sienią a dużą izbą po prawej wnęka po kominku, odkryta podczas remontu w 1947 r. W największej sali na piętrze znajduje się kominek z XVIII/XIX w., ozdobiony płaskorzeźbami. W północno-wschodnim alkierzu pozostały malowidła ścienne wykonane w 1917 r. przez pabianickiego malarza Jana Szulca, przedstawiające m.in. widoki Pabianic, postać Mikołaja Kopernika oraz scenę hołdu składanego przez pabianiczan królowi Jagielle podczas jego pobytu w mieście w 1432 r. Podczas ostatniego, kilkuletniego remonu, zakończonego w 2005 r. odkryto również cenne polichromie pochodzące z XVI i XVIII w.

Do roku 1796 zamek był siedzibą administracji dóbr pabianickich. W okresie Królestwa Kongresowego umieszono w nim tkaczy niemieckich, którzy ulokowali tu swoje warsztaty. W latach 1833-1939 zamek stał się ratuszem czyli był siedzibą władz miejskich. Podczas okupacji urzędowała tu natomiast administracja niemiecka. Wreszcie po II wojnie światowej, zgodnie z uchwałą Miejskiej Rady Narodowej z 1945 r. zostało umieszczone w zamku Muzeum Miasta Pabianic, które działa do dziś.