• Home
• Pabianice „małe”
• Pabianice „duże”
• „Państwo pabiańskie”
• Varia
• Moje dalekie obserwacje

Mapy i plany terenów należących do dóbr pabianickich i ekonomii Pabianice w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie

Na zbiór kartograficzny Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, który liczy obecnie ponad 25 tys. jednostek inwentarzowych, składają się mapy, plany, rysunki architektoniczne i grafiki. Mapy tego zbioru z lat 1579-1954 obejmują swym zasięgiem m.in. obszary dawnej Rzeczypospolitej i późniejszego Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Polskiego. Nie jest więc zaskoczeniem, że wśród tak bogatego zasobu znajdują się również mapy dotyczące Pabianic i terenów związanych z naszym miastem, tym bardziej, że od dawna wiadomo, iż w archiwum tym znajdują się co najmniej trzy XVIII-wieczne mapy byłych dóbr pabianickich. Pierwsza ze wspomnianych map to najstarsza znana nam mapa „hrabstwa pabianickiego" z 1750 r., wykonana przez geometrę Mathiasa Teütscha — piękna, ale zarazem niezbyt dokładna. Druga — z roku 1796 — wykonana przez geometrę Wincentego Odrowąża Pieniążka jest również mapą dóbr pabianickich, ale z uwagi na to, że została sporządzona na podstawie pomiarów geodezyjnych jest, jak na ówczesne lata, mapą niezwykle dokładną. I to na tyle dokładną, że bez większych problemów na jej podstawie udało się współcześnie odtworzyć przebieg dawnych granic „państwa pabiańskiego”.

Stan naszej wiedzy o zasobach AGAD'u zmienił się znacząco przy okazji poszukiwań trzeciej z map — sporządzonej również przez Pieniążka w roku 1796 mapy klucza pabianickiego. Wiadomo było o niej tylko tyle, że znajduje się w zasobach archiwum, ale jak dotąd – z uwagi na stan jej zachowania – nie była udostępniana i nigdzie w całości publikowana. Największym zaskoczeniem było odnalezienie oprócz niej sześciu kolejnych map Pieniążka, o których istnieniu nie wspominały wcześniejsze źródła historyczne, przedstawiających klucze: widzewski, gospodarski, brójecki, dobroński, ldzański, bruski i rudzki. Kolejną niespodzianką było również odnalezienie mapy sporządzonej w 1784 r. przez geometrę Macieja Dębskiego, która okazała się być kopią mapy Teütscha z 1750 r. Jeśli weźmiemy pod uwagę jeszcze osiem planów wykonanych przez administrację pruską w latach 1797-1800, tj. folwarku Wymysłów oraz kolonii: Pawlikowice, Chechło, Olechów, Starowa Góra, Rydzyny i Modlica, to okaże się, że nasz lokalny zbiór najstarszych XVIII-wiecznych map powiększył się do osiemnastu cennych pozycji.

Spośród młodszych XIX-wiecznych map do najciekawszych należy zaliczyć m.in. szkic sytuacyjny zabudowań zamkowych sporządzony przez administrację pruską najprawdopodobniej w 1809 roku. Inną bardzo ciekawą mapą, a właściwie zbiorem map, może się okazać nie prezentowana do tej pory szczegółowa mapa ekonomii Pabianice. Na trzy jednostki archiwalne tego zbioru składa się łącznie 26 map wykonanych w latach 1846/48. Cennym źródłem informacji może być również duża liczba map dotyczących gruntów należących do młynów funkcjonujących niegdyś w granicach dóbr oraz plany nowo powstałych kolonii i folwarków.

Zamieszczona poniżej lista map oraz planów znajdujących się w zbiorach AGAD’u, dotyczących terenów należących w przeszłości do dóbr pabianickich oraz późniejszej ekonomii Pabianice liczy 153 jednostki archiwalne, obejmujące zasięgiem chronologicznym lata 1750-1863. Dane te pozwoliły wstępnie wyodrębnić kilka grup map, które ze względu na swoją zawartość dotyczą:

• obszaru całych dóbr, poszczególnych kluczy, kolonii, wsi, folwarków i osad (74 j.a.),
• gruntów należących do młynów (30 j.a.),
• lasów i odpadków leśnych (31 j.a.),
• gruntów spornych (1 j.a.),
• przebiegu granic (18 j.a).

Powyższy podział opiera się w chwili obecnej tylko i wyłącznie na opisach znajdujących się w inwentarzach archiwum, które niestety w większości przypadków są bardzo uproszczone i nie do końca wiernie opisują zawartość map. Konieczna jest więc jeszcze bezpośrednia weryfikacja zbiorów na miejscu w archiwum.

Kilka uwag do tabeli:

• pełna sygnatura jednostki archiwalnej ma postać: 402-[Teka]-[Nr planu],
• opisy map nie będące linkami (czarna czcionka) są wierną kopią zapisów z inwentarza (włącznie z błędami),
• kolumna "Il. ark." określa liczbę arkuszy map składających się na daną jednostkę archiwalną,
• kolumna "S/M" informuje czy dana jednostka posiada wykonany już wcześniej skan (S) lub mikrofilm (M).